پژوهشکده علوم دندانپزشکی

ایران در مسیر چالش‌برانگیز دندانپزشکی: رقابت تنگاتنگ با قدرت‌های نوظهور منطقه

در میدان رقابت فشرده علمی جهان، ایران در حوزه‌های پزشکی، به‌ویژه دندانپزشکی، با فراز و نشیب‌هایی مواجه است. آمارهای منتشرشده در پایگاه سایمگو طی سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد ایران با انتشار ۹۱۵ مقاله در حوزه دندانپزشکی، در رتبه دوازدهم جهانی قرار گرفته است؛ جایگاهی که نسبت به سال ۲۰۲۳ با ۸۵۲ مقاله و رتبه نهم، بیانگر سقوط سه‌پله‌ای است. این کاهش رتبه، علی‌رغم رشد ۷.۴ درصدی در تعداد مقالات، زنگ هشداری است که نشان می‌دهد کمیت صرف، تضمین‌کننده جایگاه علمی نیست.

شاخص H ایران در این حوزه ثابت و معادل ۹۵ است، اما میانگین استناد به ازای هر مقاله تنها ۰.۶۷ برآورد شده؛ عددی که در مقایسه با میانگین جهانی (۱ تا ۱.۵) نشان از تأثیرگذاری محدود مقالات ایرانی در حل چالش‌های علمی جهان دارد.

نکته جالب‌توجه، جهش چشمگیر مصر در این حوزه است. این کشور با افزایش تعداد مقالات از ۷۶۳ در سال ۲۰۲۳ به ۱۰۸۸ در سال ۲۰۲۴، از رتبه ۱۲ به رتبه ۹ صعود کرده و ایران را پشت سر گذاشته است. در همین حال، کشورهای سنتی مانند آلمان با ۱۰۳۸ مقاله (رتبه ۱۰) و عربستان سعودی با ۱۰۲۰ مقاله (رتبه ۱۱)، با اختلافی اندک از ایران جلو افتاده‌اند. این آمارها نشان می‌دهد که رقابت در حوزه دندانپزشکی به میدانی تبدیل شده که تفاوت‌های آماری کوچک، با سیاست‌گذاری هوشمندانه و سرمایه‌گذاری هدفمند می‌تواند به تغییرات بزرگ در رتبه‌بندی بین‌المللی منجر شود.

رقبای منطقه‌ای با شتابی بیشتر در حال پیشروی هستند. ترکیه با ۱۲۴۶ مقاله و شاخص H معادل ۱۳۰ در رتبه هفتم جهانی، الگویی موفق از رشد مبتنی بر همکاری‌های بین‌المللی را به نمایش گذاشته است. پروژه‌های مشترک با دانشگاه‌های اروپایی و تمرکز بر حوزه‌های نوین، این کشور را به بازیگری اثرگذار در منطقه تبدیل کرده است. عربستان سعودی نیز با جذب محققان برجسته بین‌المللی و تأمین مالی پروژه‌های کلان، با ۱۰۲۰ مقاله در رتبه ۱۱ قرار گرفته و نشان داده که ترکیب «سرمایه و برنامه‌ریزی» می‌تواند به سرعت شکاف‌ها را پُر کند. حتی هند با ۳۶۶۷ مقاله (رتبه ۲ جهانی)، هرچند با شاخص H معادل ۱۴۸ از کیفیت متوسطی برخوردار است، اما با حجم عظیم تولیدات علمی‌اش، فضای رقابت را برای ایران تنگ‌تر کرده است.

این رقابت تنگاتنگ، یک پیام کلیدی برای سیاست‌گذاران دارد: رقابت با «سرمایه‌گذاری کوچک» نیز ممکن است. تجربه مصر نشان داد که با تولید ۳۰۰ مقاله بیشتر در یک سال، می‌توان سه رتبه صعود کرد و حتی از کشوری چون ایران نیز پیشی گرفت. برای بازگشت به جایگاه پیشین یا حتی دستیابی به رتبه‌ای بالاتر، ایران نیازمند یک خیز بلند برای حمایت مالی از پروژه‌های کاربردی و سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌های دندانپزشکی است—آن‌هم نه با بودجه‌های کلان، بلکه با سرمایه‌گذاری‌های هدفمند و هوشمندانه.

در نهایت، به نظر می رسد ایران در آستانه یک انتخاب استراتژیک قرار دارد: یا در دام کمیت‌گراییِ بی‌حاصل گرفتار شود، یا با تکیه بر پژوهش‌های بین‌رشته‌ای (مانند ترکیب دندانپزشکی با هوش مصنوعی و نانوتکنولوژی)، توسعه همکاری‌های علمی بین‌المللی و اصلاح فرآیندهای انتشار مقالات، جایگاه خود را به‌عنوان قطب علمی منطقه تثبیت کند. این مسیر هرچند دشوار است، اما با توجه به ظرفیت‌های موجود، کاملاً دست‌یافتنی است.